Zastanawiasz się czasem, dlaczego jedni są ciągle pozytywni, a inni tylko narzekają i marudzą? Dlaczego w czyimś życiu pojawiają się wspaniałe chwile, a w życiu innych jest tylko smutna pustka i bezustanne ględzenie, że ktoś im czegoś nie dał, nie zapewnił, nie zaproponował? Mózgiem rządzą hormony, które wywierają wpływ na nasze zachowanie, podejmowane decyzje oraz nasze zdrowie.Otyłość, stres, wyczerpanie, hiperglikemia, choroby autoimmunologiczne, trądzik i inne, na które medycyna nie ma lekarstwa jest bezpośrednim wynikiem niewydolności nadnerczy. Nadnercza wytwarzają dwa główne hormony DHEA i kortyzol. Oba są uważane za główne hormony związane ze stresem w organizmie. I to właśnie hormony stresu są bohaterem tego artykułu .
Co to jest stres ?
Stres jest sumą wszystkich czynników psychicznych i fizycznych w danym okresie czasu. Markerem stosowanym do pomiaru stresu jest hormon steroidowy nadnerczy tzw. kortyzol. Każdy rodzaj stresu, zarówno ten fizyczny, jak i emocjonalny wywołuje reakcję twoich nadnerczy.
Czynniki wywołujące stres
Dzisiaj wiadomym jest 90% wszystkich chorób jest konsekwencją:
- przewlekłego stresu
- Zaburzeń nastroju
- Zaburzeń zachowania
- Objawów psychosomatycznych
- Zaburzenia depresyjne
Chociaż najnowsze dane ZUS wskazują, że w Polsce najczęstszą przyczyną zwolnień lekarskich jest depresja to chcę tutaj podkreślić, że stres psychologiczny jest tylko wierzchołkiem góry lodowej. To stres biologiczny czyli cała kaskada procesów biologicznych w naszym organizmie, które ulegają zaburzeniu.
To właśnie stres jest przyczyną współczesnych chorób:
- Otyłość , zespół metaboliczny
- Chorób sercowo naczyniowych
- Nowotworów
- Choroby czynnościowe przewodu pokarmowego
- Nadwrażliwości pokarmowe
- Choroby autoimmunizacyjnych,alergie
- Zaburzeń hormonalnych
- Zaburzenia depresyjne i lękowe, bezsenność
Co to jest wyczerpanie nadnerczy?
Stres to fizjologiczna, nieswoista (jej rodzaj nie zależy od rodzaju czynnika go wywołującego) reakcja organizmu na wymagającą sytuację, czyli na stresor.
Gdy stresory zadziałają w organizmie przebiegają kolejne fazy adaptacji. Zaburzona zostaje homeostaza i organizm wchodzi w fazę alarmu –> pobudzenie i mobilizacja mechanizmów obronnych organizmu. Następna faza oporności –>intensyfikacja reakcji obronnych organizmu w celu odparcia stresora lub przystosowanie organizmu do stresora. Ostateczna faza wyczerpania –> gdy przewlekły stres prowadzi do wyczerpania i załamania się reakcji obronnych, organizm nie jest już w stanie przystosować się do stresora. Ten stan nazywamy wyczerpaniem nadnerczy, w którym następuje załamanie odporności i pojawianie się chorób przewlekłych.
Wiele zaburzeń hormonalnych jest bezpośrednim wynikiem niewydolności nadnerczy.
Nadnercza wytwarzają dwa główne hormony, DHEA i kortyzol. Oba są uważane za główne hormony związane ze stresem w organizmie. Buforują stres i jego negatywny wpływ, jaki może wywierać zarówno na funkcje psychiczne, jak i fizyczne. Długotrwały stres może mieć poważny wpływ na nadnercza i powodować ich kurczenie się i zmniejszanie produkcji hormonów. Doprowadza to do uszkodzenia komórek, co uruchamia całą reakcję łańcuchową wpływającą na wszystkie części ciała, a także przyspiesza proces starzenia.
Objawy związane z dysfunkcją nadnerczy są zróżnicowane i mogą wpłynąć na funkcje układu pokarmowego, krążenia, oddechowego, a także mózgu i układu nerwowego. Ponadto nadnercza mogą wpływać na wzrost i regeneracje kości, mięśni, włosów i paznokci. Badania wykazały, że aby wpłynąć na pozytywną zmianę hormonów, należy najpierw wyregulować funkcjonowanie nadnerczy
Kortyzol jako marker zaburzeń osi HPA i zestresowania organizmu
Kortyzol jest hormonem steroidowym, którego wydzielanie zwiększa się w odpowiedzi na stres 1) fizyczny (np. choroba, uraz, operacja, skrajne temperatury), 2)psychiczny (np. niesatysfakcjonujące małżeństwo, utrata pracy itp.).
Do istotnych funkcji kortyzolu w organizmie należą: wpływ na regulację ciśnienia krwi i czynności układu sercowo-naczyniowego, a także na regulację wykorzystania przez organizm białek, węglowodanów i tłuszczów.
Nie każdy zdaje sobie sprawę,że aktywacja sieci HPA może być indukowana nie tylko przez stres psychologiczny, ale także przez inne stresory biologiczne:
- ból hipo-
- i hiperglikemia
- odwodnienie
- stan zapalny
- kofeinę
- alergie pokarmowe
- dysbiozy jelitowe
- alkohol
- palenie papierosów
- niedobór snu i praca zmianowa
- intensywny wysiłek fizyczny
Kiedy kortyzol jest wydzielany, powoduje rozpad białka mięśniowego, co prowadzi do uwalniania aminokwasów do krwiobiegu. Te aminokwasy są następnie wykorzystywane przez wątrobę do syntezy glukozy na energię, w procesie zwanym glukoneogenezą. Kortyzol prowadzi również do uwalniania źródła energii z komórek tłuszczowych, która wykorzystana jest przez mięśnie. Podsumowując, cały ten proces ukierunkowania energii przygotowuje człowieka do radzenia sobie ze stresorami i zapewnia dostarczenie odpowiednich źródeł energii do mózgu
Nasz organizm posiada rozbudowany system sprzężenia zwrotnego (feedback) do kontrolowania wydzielania kortyzolu i regulowania jego ilości w krwiobiegu, poprzez oś stresu -HPA (Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza)
Przysadka mózgowa, mały gruczoł u podstawy mózgu, wytwarza i wydziela hormon znany jako hormon adrenokortykotropowy ( ACTH). Wydzielanie ACTH sygnalizuje nadnerczom zwiększenie produkcji i wydzielania kortyzolu. Przysadka z kolei odbiera sygnały z podwzgórza mózgu w postaci hormonu uwalniającego kortykotropinę (CRH), który sygnalizuje przysadce aby ta uwolniła ACTH.
Prawie natychmiast po stresującym wydarzeniu, poziom hormonów regulacyjnych ACTH i CRH zwiększa się, powodując natychmiastowy wzrost poziomu kortyzolu. Gdy kortyzol jest obecny w wystarczających lub nadmiernych ilościach, działa system sprzężenia zwrotnego na przysadkę mózgową i podwzgórze, który ostrzega te obszary, aby zmniejszyć produkcję ACTH i CRH, w celu zmniejszenia wydzielania kortyzolu, gdyż jego poziom we krwi jest wystarczający.
DHEA (dehydroepiandrosteron) wywiera potężne działanie na cały organizm.
Gdy nadnercza są chronicznie zestresowane, wyczerpane produkcja DHEA może być znacznie zmniejszona. DHEA jest ważnym regulatorem tarczycy i przysadki mózgowej. Chociaż nadnercza produkują większość zapasów DHEA w organizmie, gonady (jajniki, jądra) mogą również wytwarzać DHEA, gdy nadnercza są przepracowane. DHEA wywiera potężne działanie na cały organizm. Większość komórek posiada receptory DHEA na swoich błonach. DHEA jest niezbędny dla zdrowia. DHEA reguluje również wiele innych hormonów; jednak może on łatwo przekształcać się w estradiol i / lub testosteron, a zatem musi być monitorowany przez testowanie poziomów estradiolu i testosteronu – szczególnie jeśli jest suplementowany. DHEA jest też dobrym barometrem stresu, ponieważ gdy poziom stresu wzrasta, poziom DHEA spada.
Ogólnie, poziom DHEA ma tendencję do zmniejszania się z wiekiem. Szczyt poziomu DHEA mamy w wieku 25 lat i spada on stopniowo o około 2% rocznie. Dopiero w wieku 40 lat zaczynamy odczuwać skutki niższych poziomów DHEA
Kortyzol do DHEA: ważna równowaga hormonalna
Uważa się, że stosunek kortyzolu do DHEA jest tak ważny dla zdrowia, że bez tej równowagi, liczne funkcje w organizmie są zaburzone.
Kortyzol i DHEA są silnymi hormonami nadnerczy, które mają różne funkcje fizjologiczne. Kortyzol i DHEA to hormony steroidowe, oba syntetyzowane z pregnenolonu, głównego hormonu steroidowego, który powstaje z tego samego substratu – cholesterolu. Pod wieloma względami stosunek kortyzolu do DHEA moduluje produkcję energii biologicznej, a ich wpływ jest odczuwalny na poziomie komórkowym całego organizmu.
Funkcje kortyzolu i DHEA
Kortyzol jest głównym hormonem stresu wytwarzanym przez nadnercza, a także silnym hormonem przeciwzapalnym. Działanie kortyzolu może także tłumić funkcje odpornościowe. Inną jego podstawową funkcją jest zwiększanie poziomu cukru we krwi poprzez glukoneogenezę. Duże ilości glukokortykoidów mogą hamować czynność tarczycy, głównie zahamowanie konwersji T4 do aktywnego T3. CRH (hormon uwalniający kortykotropinę), który jest prekursorem kortyzolu, może również hamować czynność tarczycy, hamując TSH.
DHEA (dehydroepiandrosteron) nazywany jest hormonem androgennym. Jest prekursorem testosteronu i estrogenów.
DHEA antagonizuje działanie kortyzolu. DHEA jest bardzo silnym hormonem przeciwstarzeniowym inaczej zwanym hormonem młodości. Niski poziom DHEA występuje u osób z nowotworem, chorobami układu sercowo-naczyniowego, chorobą Alzheimera, cukrzycą, depresją, niedoczynnością tarczycy i wyczerpaniem nadnerczy.
Ponieważ kortyzol i DHEA mają przeciwne oddziaływanie, powinny być oceniane razem jako ich stosunek. Podobnie jak w przypadku każdego większego systemu kontroli w organizmie, kortyzol i DHEA działają poprzez ich zmienną, dualistyczną równowagę.
Stosunek kortyzolu do DHEA w organizmie oddziałuje wielokierunkowo. Gdy kortyzol jest podwyższony nieproporcjonalnie do DHEA, stosunek ten jest wyższy. Gdy stosunek kortyzolu do DHEA jest podwyższony, liczne oddziaływanie biologiczne, na które ten stosunek ma wpływ, są także zwiększone.
Oto niektóre z głównych zaburzeń nieprawidłowego stosunku kortyzolu do DHEA:
• Oddziaływanie prozapalne lub przeciwzapalne
• Regulacja odpowiedzi immunologicznej. Pamiętaj, że kortyzol też tłumi funkcje odpornościowe
• Metabolizm białka, tłuszczu i glukozy. Dowody sugerują, że hiperglikemia, która może prowadzić do cukrzycy, w wielu przypadkach może być spowodowana w szczególności przez niezrównoważony poziom kortyzolu i DHEA
• Czynność tarczycy, trzustki i jajników
• Zdolność detoksykacyjna. Ponieważ organizm potrzebuje energii, aby właściwie radzić sobie z toksycznymi metalami, hormony wytwarzane przez nadnercza są uważane za klucz do eliminacji metali ciężkich i ksenobiotyków.
• Zdrowie układu kostnego. Wysoki poziom kortyzolu może powodować łamliwość kości, jak również wpływ na formę kolagenową, która utrzymuje strukturę kości.
• Pamięć. DHEA jest kluczowym składnikiem funkcji mózgu i funkcji poznawczych.
• Kortyzol i DHEA oddziałują na wiele innych hormonów steroidowych, takich jak progesteron i aldosteron. Jeśli czynność nadnerczy jest osłabiona, organizm może ominąć szlak pregnenolon–> progesteron–> kortyzolu i „ukraść” pregnenolon.
Uwagi końcowe:
W założeniu Matki Natury kortyzol miał nam pomóc w radzeniu sobie z trudnościami. Z tym, że czasy jaskini mamy za sobą, a warunki naszego życia się zmieniły. Stresu natomiast mamy w nadmiarze. O ile sporadyczny stres ma swoje korzyści (dalej pomaga szybko poradzić sobie w konkretnej sytuacji), o tyle przewlekły niszczy na każdym poziomie. A wszystko przez kortyzol, który przy stałym stresie bezustannie krąży w organizmie.
Mózg jest bardzo wrażliwy na kortyzol, ponieważ to ratowało nas jako gatunek. Ale to przez nadmierną ilość kortyzolu teraz jesteśmy ciągle zmęczeni, często chorujemy, tracimy pewność siebie czy po prostu zwykłą radość życia.
Jest jednak światełko w tunelu. Można pomóc sobie badając dobowy kortyzol i DHEA ze śliny. Badanie hormonów ze śliny jest lepsze niż z krwi gdyż jest to Nieinwazyjny sposób pobrania bez stresu oraz mierzona jest tylko aktywna postać hormonu.
Jak wykonać Badanie poziomu hormonów stresu: kortyzol i DHEA
Zawsze należy szukać przyczyn swoich problemów zdrowotnych. Kontrola czynności nadnerczy może być zarówno przyczyną Twoich dolegliwości, jak i jej skutkiem.
Możliwe jest przywrócenie osłabionej funkcji nadnerczy. Zazwyczaj pierwszym punktem wyjścia jest zindywidualizowany program żywieniowy .Często ludzie z wyczerpaniem nadnerczy mają również nieregularny poziom cukru we krwi. Odpowiednio dostosowane dieta jest jednym z najlepszych sposobów utrzymania odpowiedniego poziomu cukru we krwi oraz innych problemów zdrowotnych.
Badanie Twojego poziomu hormonów stresu: kortyzol i DHEA
Zawarte tu informacje mają charakter ogólny i nie stanowią porady. Zawsze konsultuj swój stan zdrowia z dietetykiem bądź lekarzem.